Witold Szalonek

Witold Szalonek ur. 1927 w Czechowicach-Dziedzicach. W latach 1949-56 studiował w pwsm w Katowicach grę na fortepianie u Wandy Chmielowskiej i kompozycję u Bolesława Woytowicza; studia kompozytorskie kontynuował na przełomie 1962-63 u Nadii Boulanger w Paryżu.

Od 1967 prowadził klasę kompozycji w PWSM w Katowicach, w latach 1970-74 jako kierownik Katedry Teorii i Kompozycji tej uczelni. Na przełomie 1970-71 był stypendystą Deutcher Akademischer Austauschdienst w Berlinie Zachodnim. W 1973 został powołany na stanowisko profesora zwyczajnego zachodnioberlińskiej Akademie der Künste, gdzie objął klasę kompozycji po Borysie Blacherze.

W 1963 odkrył i usystematyzował tzw. dźwięki kombinowane, generowane przez instrumenty dęte drewniane. W 1990 otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Wilhelmińskiego w Münster (rfn), a w 1994 - doroczną nagrodę Związku Kompozytorów Polskich. Od 1970 prowadzi seminaria i kursy dotyczące własnych technik kompozytorskich na głównych uczelniach muzycznych i uniwersytetach m. in. Danii, Niemiec, Finlandii, Polski i Słowacji. Jego utwory wykonywane są na festiwalach muzyki współczesnej, m. in. na Międzynarodowych Wakacyjnych Kursach Nowej Muzyki w Darmstadt, Światowych Dniach Muzyki MTMW, "Warszawskiej Jesieni", "Time of Music" w Vitasaari, Gulbenkian Music Festival w Lizbonie, "Inventionen" w Berlinie, "Alternatywach" w Moskwie, "Kontrastach" we Lwowie. Witold Szalonek jest również autorem prac teoretycznych dotyczących m. in. twórczości Fryderyka Chopina, Claude'a Debussy'ego, sonoryzmu oraz dźwięków kombinowanych.

Ważniejsze kompozycje: Suita kurpiowska na alt i 9 instrumentów (1955), Suita polifoniczna na orkiestrę smyczkową (1955), Satyra symfoniczna (1956), Sonata na wiolonczelę i fortepian (1958), Wyznania - tryptyk na głos recytujący, chór mieszany i orkiestrę kameralną do słów Kazimiery Iłłakowiczówny (1959), Concertino per flauto ed orchestra da camera (1962), Les Sons na zespół symfoniczny (1965), Quattro monologhi per oboe solo (1966), Mutazioni na orkiestrę kameralną (1966), Proporzioni na flet, altówkę i harfę (1967), Mutanza na fortepian (1968), Improvisations sonoristiques na klarnet, puzon, wiolonczelę i fortepian (1968), Ziemio miła... - kantata na głos dowolny i orkiestrę symfoniczną do słów A. Gołubiewa (1969), 1+1+1+1 per 1-4 strumenti ad arco (1969), Aarhus Music na kwintet dęty (1970), Connections na 10 instrumentów (1972), Trzy szkice na harfę (1972), Concerto for Strings (1971-75), Musica concertante per violbasso ed orchestra (1977), Proporzioni III per violino, violoncello e pianoforte (1977), Trio per oboe, clarinetto e fagotto (1978), Take the game... dla 6 perkusistów (1981), Alice's Unknown Adventures in the Fairy Land of percussion dla jednego perkusisty (1981) Little b-a-c-h Symphony na fortepian i orkiestrę symfoniczną (1981), D. P.'s Five Ghoulish Dreams na saksofon altowy solo (1985), Inside? - Outside? na klarnet basowy i kwartet smyczkowy (1987), Toccata e corale per organo (1988; wersja na fortepian 1990), Elegia na śmierć przyjaciela na klarnet i fortepian (1989), Invocazioni per due chitarre (1992), Głowa meduzy na 1-3 flety in C lub 1-3 flety proste (1992), Sept epigrammes modernes wg G. Hoffnunga na kwartet saksofonowy (1993), Meduzy sen o pegazie na róg i flet podłużny (1997), Miserere na 12-głosowy mieszany chór solistów (1997), Hautbois mon amour na obój solo, 2 harfy, kotły i orkiestrę smyczkową (1999).

Miserere

Witold Szalonek Miserere skomponował w 1997 na 12-głosowy mieszany chór solistów, dedykując je Zespołowi Śpiewaków "Camerata Silesia". Kompozytor zrezygnował z umuzycznienia sześciu spośród dziewiętnastu wersetów psalmu, całość zakończył powtórzeniem jego incipitu ("Miserere mei, Deus"), poprzedzając je dodanym fragmentem Requiem aeternam. Opuszczone więc zostały wersety szczególnie silnie oskarżającego się psalmisty o swe nieprawości ("Obmyj mnie...") i czynienie zła ("Tobie, Tobie zgrzeszyłem..."; "Zaiste, urodziłem się w nieprawości..."), będące przyrzeczeniem nawracania innych ("A będę przestępców nauczać...") oraz twierdzeniem ("Bo nie pragniesz ofiar...") i życzeniem ("Daj pomyślność w dobroci Twojej Syjonowi..."). Te skróty tekstu, a nadto dodanie wersetów z liturgii za zmarłych ("Requiem aeternam dona eis", "Domine et lux perpetua luceat eis") jest tu bardzo ideowo znaczące. W oczywisty sposób kompozytor buduje obraz modlitwy kogoś, kto gotów jest się z Bogiem wadzić i los ludziom zgotowany Mu wypominać.

Kolejne fragmenty tekstu psalmu powierzane są nieustannie zmiennej obsadzie trzech sopranów, altów, tenorów i basów od partii solowych poprzez odcinki dwu-, trzy-, cztero- i więcej-głosowe. Tutti pojawia się tylko dwa razy - w centralnej części psalmu (od "et exsultabunt..." do "...justitiam tuam") i w końcowej kadencji. Wybór tego centralnego fragmentu tekstu, w którym psalmista prosi o zmazanie win, otworzenie czystego serca i przywrócenie radości, o ocalenie ("Libera me...") do opracowania przez cały zespół chóralny, tworzy w kompozycji nie tylko jej kulminację, ale jej główną, najbardziej rozbudowaną część. Jest ona muzycznie najbogatsza dzięki zastosowaniu tych wszystkich środków polifonicznych, które dotychczas zastosowane zostały w skameralizowanych zestawach głosów. Kanony, fugata, imitacje w ruchu prostym i inwersji oraz stretta, łączące głosy w przeciwstawiane sobie grupy, tworzą rozrzedzającą się i zagęszczającą tkankę dźwiękową, w której dominująca zasada nota contra notam rozsypuje się w heterofoniczną materię brzmienia. Następuje zagęszczenie i skomasowanie tego, co pojawiło się uprzednio w partiach solowych, duetach, układach kameralnych, co rozwijało się od kilkudźwiękowych motywów do rozbudowanych kantylen w umuzycznianiu poprzednich wersetów psalmu. Zindywidualizowane głosy stworzyły wezwanie zbiorowości. Nim zakończy ona swój śpiew wieńczącą całość eufoniczną kadencją, zostanie wprowadzone głosem basso profondo i rozwinięte w układach kilkugłosowych na prawach memento bardziej liryczne, niż dramatyczne Requiem aeternam.